بررسی نقش بازارهای آب کشاورزی در قیمت‌گذاری و تخصیص منابع آب (مطالعۀ موردی: بازار آب مجن)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس نهاد ریاست جمهوری

2 استاد دانشکدة علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

بازارهای آب یکی از ابزارهای مؤثر و کارآمد تخصیص آب در شرایط کم‌آبی است و از طریق قیمت‌‌گذاری واقعی آب موجب صرفه‌جویی در مصرف آب و افزایش کارایی‌های تخصصی و فنی آب می‌شوند. وجود حقابه‌های قابل مبادله و منفک از زمین، شبکه‌های انتقال، تشکل‌های آب‌بران و مقررات مناسب برداشت آب از مهم‌ترین ملزومات تشکیل بازارها محسوب می‌شوند. بازار آب مجن، بازار رقابتی موفق و کارآمدی است که بیش از چهل سال زمینة انواع مبادله‌های آب را فراهم کرده است و سالانه بیش از 30 درصد از آب مصرفی کشاورزان از طریق آن تأمین می‌شود. حجم مبادله‌های آن در سال‌های 1381، 1382 و 1383 به‌ترتیب حدود 38، 54 و 88 هزار متر مکعب و قیمت متوسط هر متر مکعب نیز به‌ترتیب 555، 651 و 664 ریال بود. هدف از این تحقیق برآورد تابع تقاضای آب و بررسی نقش بازار در قیمت‌گذاری و تخصیص منابع آب است. کشش‌های حاصل از تخمین توابع تقاضای نهادة آب برای کل محصولات و تک‌تک محصولات، مؤید رابطة منفی و معنی‌دار بین مقدار تقاضا و قیمت آب است. تفاوت کشش‌ها نیز اصلی‌بودن کشت سیب‌زمینی در مقابل گندم را نشان می‌دهد که یکی از کارکردهای مهم بازار است. زمانی‌که الگوی کشت شامل محصولات سیب‌زمینی و گندم باشد، حساسیت زارعان به تغییرات قیمت آب (256/0) کمتر از حالتی است که تنها تولید سیب‌زمینی (276/0) مد نظر باشد و حساسیت درصورتی‌که فقط گندم تولید می‌شود (477/0)، بیشتر از دو حالت قبل است. مقایسة ارزش تولید متوسط آب در محصولات بالا نیز نتایج برآوردها را تأیید می‌کند که یکی از مهم‌ترین کارکردهای بازار آب در زمینة اولویت تخصیص آب و اصلاح الگوی کشت قلمداد می‌شود.

کلیدواژه‌ها


A. bohlolvand, K. sadr, (2007). Measuring the state of competition in the mojen water market. Journal of Iranian Agricultural Economics Society, Selected papers of the 6th Iranian conference on agricultural economics, 30-31 Oct 2007. Holey MashHad, PP 63-79. (In Farsi)
B, H. baltagi. (2005), Econometric Analysis of Panel Data, (3rd Ed.). John Wiley & Sons
B, Bosworth and g, Cornish and c, Perry and f, van. Steenburgen. (2002), Water Charging in Irrigated Agriculture, HR Wallingford, British Government’s Department for International Development
.Dinar, A. & M, W. Rosegrant, & R, Meinzen-Dick. (1997), Water Allocation Mechanisms: Principles and Examples, World Bank, Policy Research Working Paper NO 1779, Washington, D.C .Boston.
Easter, K.W & M, W. Rosegrant, (1998), Markets for Water: Potential and Performance, In A. Dinar (Eds.). Kluwer Academic Publishers, Boston.
Easter, K.W and R, R. Hearne, (1995), Water Markets and Decentralized Water Resources Management: International Problems and Opportunities, American Water Resources Association, No 31.
Hearne, R.R., and K.W. Easter, (1995), Water Allocation and Water Markets: An Analysis of Gains-from-Trade in Chile, World Bank Technical Paper, No 315, Washington, D.C.
Hearne, R.R. and K.W. Easter, (1998), Economic and Financial Returns from Chile’s Water Markets, In Easter, Rosegrant, and Dinar (eds.) Markets for Water: Potential and Performance, Kluwer Academic Publishers, Boston.
K. Sadr. (1996). Market Pricing of Water in Islam, Journal of Water and Development, 7(2-3). PP87-96
K. Sadr. (1996). Principles of Efficient and Equitable Water Pricing, Journal of Water and Development, 7(3). PP44-56
J. hosseinzad, H. salami & K. sadr, (2007). Estimation of Economic Value of Water in Agricultural Productions Using AFP. Journal of Agriculture Science, 17(2), 1-14 (In Farsi)
K. Sadr, A. bohlolvand, (2007). Justice, Market and Fair price, Proceedings of 5th Biannual International Conference on Islamic Economics, Government & Market from Islamic Perspective, 31 Oct – 1 Nov 2007. Tarbiat Modares University, PP253-273 (In Farsi)
Kemper, K. E. & D, Olson. (2000), Water Pricing–The Economics of Institutional Change in Mexico and Ceará, Brazil, In A, Dinar (ed.), The Political Economy of Water Pricing Reforms, Oxford University Press (forthcoming).
Kristi, A. R, Farooqi, (2003), Economic Instruments for Water Quality and Quantity Management, Center for Applied Business Research in Energy and the Environment (CABREE), University of Alberta, School of Business.
Marino, M. & K, E. Kemper, (1999), Institutional Frameworks in Successful Water Markets, World Bank Technical Paper  No 427, Washington, D.C.
R, Meinzen-Dick, (1998), Groundwater Markets in Pakistan: Institutional Development and Productivity Impacts, In Easter, Rosegrant, and Dinar (eds.) Markets for Water: Potential and Performance, Kluwer Academic Publishers, Boston.
R, palmer-jones, (2001) Irrigation Service Markets in Bangladesh: practice. Provision of Local Public Goods & Community Regulation, Department of Society, Lund University, Sweden.
S, zekri. & Easter, K. W, (2004), estimating the Potential Gains from Water Markets: a Case Study from Tunisia, Agricultural water management, vol 2, issue 3, April 2005, 161-175.
W, Doppler & A, Z. Salman. & K, Al-Karablieh & H, P. Wolff, (2002), The Impact of Water Price Strategies On The Allocation of Irrigation Water: the Case of the Jordan Valley, Agricultural Water Management, vol 55, PP 171-182.